हास्य कलाकारहरूको विशेष पर्व गाईजात्रा आज देशभर मनाइयो
२५ साउन, काठमाडौं । देशको पुरानो सांस्कृतिक परम्परामा स्थापित गाईजात्रा पर्व आज काठमाडौं उपत्यकासहित देशभर विविध कार्यक्रमका साथ मनाइँदैछ । भाद्र कृष्ण प्रतिपदादेखि अष्टमीसम्म आठ दिन मनाइने यो पर्व मृत प्रियजनको सम्झनासँगै सामाजिक विकृति–विसङ्गतिमा व्यङ्ग्य प्रहार गर्ने सांस्कृतिक मञ्चको रूपमा पनि परिचित छ ।
गाईजात्रामा प्रहसन, व्यङ्ग्यात्मक प्रस्तुति, नाचगान, तथा रामायणका करुण रसका गीतहरू गाउने परम्परा छ । यसरी पञ्चायती व्यवस्थाप्रति व्यङ्ग्य गरिएको आरोपमा विसं २०१७ को शाही ‘कू’पछि यस पर्वमा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । तर, विसं २०३३ देखि नेपाल राजकीय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानले झाँकी र हास्यव्यङ्ग्यसहित पुनः महोत्सवका रूपमा यसलाई सुरु गर्यो ।
यस पर्वलाई विशेषगरी हास्य कलाकारहरूको ‘ठूलो मेला’ मानिन्छ । प्रज्ञा–प्रतिष्ठान र सांस्कृतिक संस्थाहरूमा आज पनि विभिन्न हास्य कलाकारहरूले प्रस्तुति प्रस्तुत गरेका थिए ।
गत वर्ष विदेश र स्वदेश दुवैमा ‘महजात्रा’ नामक प्रहसन प्रस्तुत गरेका मदनकृष्ण श्रेष्ठ र हरिवंश आचार्य (‘महजोडी’)ले पछिल्लो वर्षहरूमा गाईजात्रामा प्रत्यक्ष प्रस्तुति दिन नपाए पनि नयाँ पुस्ताले निरन्तरता दिइरहेकोमा खुशी व्यक्त गरेका छन् । हरिवंशले तत्कालीन दमनकारी अवस्थाले प्रत्यक्ष अभिव्यक्ति असम्भव बनाउँदा कलाको माध्यमबाट सन्देश दिने परम्पराको स्मरण गर्दै अहिलेको स्वतन्त्रतामा पनि कलात्मकता नछाड्नुपर्नेमा जोड दिए ।
चलचित्रमा व्यस्त कलाकार केदार घिमिरे ‘माग्ने बुढा’ले पनि गाईजात्रामा प्रस्तुति दिन नपाएको खेद व्यक्त गर्दै समय मिलेमा पुनः मञ्चमा फर्कने इच्छा व्यक्त गरेका छन् । विसं २०६१ देखि निरन्तर गाईजात्रालाई लक्षित गर्दै प्रस्तुति ल्याउँदै आएका शिवशङ्कर रिजाल यस वर्ष ‘मिसन नौटङ्की’ मार्फत राजनीतिक, सामाजिक तथा सांस्कृतिक विषयमा व्यङ्ग्य प्रस्तुत गरिरहेका छन् । उनले आर्थिक लाभभन्दा पनि व्यङ्ग्यात्मक प्रस्तुति ल्याउनु कलाकारको धर्म भएको बताए ।
तर, पछिल्ला वर्षहरूमा दीपकराज गिरी, दीपाश्री निरौला, सीताराम कट्टेल ‘धुर्मुस’, जीतु नेपाललगायतका चर्चित हास्य कलाकार गाईजात्राका कार्यक्रममा कमै देखापर्न थालेका छन् ।
ऐतिहासिक दृष्टिले गाईजात्रा राजा प्रताप मल्लले पुत्रशोकमा परेकी रानीलाई सान्त्वना दिन र मानिसहरू पनि समान शोक व्यहोर्छन् भन्ने देखाउनका लागि सुरु गरेको मानिन्छ । दिवङ्गतको नाममा गाईसहितको जुलुस निकाल्ने परम्परा आजसम्म जीवित छ । जसले नेपाली समाजमा हास्य, व्यङ्ग्य र सांस्कृतिक एकताको अद्वितीय रूपलाई निरन्तरता दिइरहेको छ ।